गुरुवार, ८ मार्च, २०१२

आपलं आपलं सोनं






लहानपणीचे पाठांतर विसरत चाललो आहे याचा साक्षात्कार झालं. निमित्त झाले Bombay Natural History Society ने आयोजित केलेल्या एका जंगल भ्रमंतीचे. 'आता जंगल हिरवे असेल का?' असं प्रश्न अश्विनीने केला. 'जाऊन तर बघतो' माझं  उत्तर. 'सध्या कुठला ऋतू चालू आहे?' तिने विचारले . 'थंडी आहे म्हणजे पानं गळून पडत असतील.' उत्तर नक्की आठवत नसल्याने मी गोलमाल उत्तर दिले. 'तसे नाही...ऋतू कोणता?'  ती ही महा चिकाटीची. बहुतेक गेल्या नऊ वर्षात तिने मला ओळखले आहे. बराच विचार करून म्हटले ' बहुतेक शिशिर' . मग इतर ऋतू कुठले म्हणून आठवून पाहू लागलो. वसंत, वर्षा, ग्रीष्म  लगेच आठवले. तोड प्रयत्न करून 'हेमंत' ही आठवला. सहावा ऋतू कोणता ? बराच वेळ विचार केला आठवेना..असं कसा विसरतोय म्हणून मराठी महिने तरी आठवतात का हे पाहू लागलो. शेवटी नाद सोडला आणि वर्तमान पत्र  वाचू लागलो. आणि अचानक आठवले. " शरद" हे नाव मुळात एका ऋतूचे आहे.

पक्षिमित्र संघटने बरोबर गेलो असताना झालेला एक मित्र, अद्वैत पण या भ्रमंतीला येणार होता. त्यानेच मला या कार्यक्रमाची माहिती दिली. शनिवारी काही कार्यक्रम अचानक उगवले आणि त्या मुळे काही कार्यक्रम रद्द करावे लागले. असो निदान रविवार सकाळ तरी सत्कारणी लागावी अशी प्रार्थना करत होतो.
फिल्म सिटी च्या प्रचंड आवारात BNHS या एका सर्वात जुन्या संस्थेला मोठे आवार दिले आहे. इथेच Conservation Education Centre ची इमारत आहे आणि बाकीचा प्रचंड मोठ्या भूभागावर कृत्रिमतेचा कुठलाही लवलेश नसलेले दाट जंगल आहे. भल्या सकाळी पोहोचलो  तर अजून ५०-६० लोकांची गर्दी  जमलेली. BNHS नावामुळे एकदम हाय फाय क्राऊड जमला होता. 

 'अरे यार इध सब सूखा है ! क्या दिखायेंगे येह लोग ?' अश्या उद्गारांनी स्वागत झाले. जंगल हिरवे असेल तरच छान  दिसते हा एक समज. असं थोडं आहे?
नटली की छान दिसते  म्हणून घरातल्या स्त्री ला कुणी चोवीस तास जरीच्या साडीत नटून बसायला कुणी सांगते का? दूर दर्शन  वरच्या मालिकांचा अपवाद समजा. आवडती व्यक्ती तर कुठलाही साज शृंगार न करता पण  छान दिसते. लोक पानगळीचा मौसम बघायला खास युरोपात जातात . आपण निदान इथे तरी पहावा म्हणून मी  गेलो होतो .

एका सुकलेल्या ओढ्यातून  आम्ही जाऊ लागलो. हा तिथला पाणवठा असल्याने बिबट्याचा संचार त्या भागात  रात्री असतो . आमच्या मार्ग दर्शकाने तिथे असणारे दोन तीन पाईप दाखवून सांगितले की एकदा तिथे एक बिबट्या त्यांच्या तीन पिलांसह दिसला होता. त्या बरोबर रिकाम्या पाईपचे फोटो काढण्या साठी अहमहमिका लागली. कुणाला कसले फोटो काढायला आवडतील काही सांगता येत नाही. माझ्या बरोबरचे काही जण  मोठाल्या लेन्सचे क्यामेरे घेऊनही एकही फोटो घेत नव्हते. तर काही जण रिकाम्या पाईपलाही सोडत नव्हते .  

सकाळचा सूर्य प्रकाश ओढ्यावर पसरला  आणि भल्या सकाळची वेळ फोटोग्राफी साठी का चांगली असते ते  कळले. तिरका सूर्य प्रकाश आमच्या ग्रुप वर पडून एक मस्त फोटो मिळाला. तसाच जाताना एका झाडाच्या पिकत चाललेल्या लाल पिवळ्या पानांवरही सूर्य प्रकाशाने अद्भुत किमया केली होती. दोन्ही फोटो मी खाली टाकले आहेत. वाळकी पाने, खोडापासून  सुटलेल्या साली,  गळून पडलेली फुले, वठलेले पांढरे 'घोस्ट ट्री' (यांना मराठी मध्ये 'कान्डोल'  असे नाव आहे) ,    कारवीच्या काड्या, वाळक्या पानभोवती कोळ्यांनी विणलेली जाळी असं सगळा शिशिराचा मस्त नजारा, खुश करणारा होता. 

पक्ष्यांच्या आवाजावरून ते कुठे आहेत याचा अंदाज घेत घेत आम्ही उंचावरच्या सलीम अली point पाशी पोहोचलो. तिथून दूरवर विहार तलाव दिसत होता. पण  त्या  शांततेचा आनंद  घेता येण्यची शक्यता दिसत नव्हती कारण  आमच्या बरोबर असलेला महाविद्यालयीन  विद्यार्थ्यांचा एक गट कट्ट्यावर बसल्या सारखा कोकलत होता. शेवटी आम्ही काही जण भरभर पुढे निघालो...परतताना एकाने आठवण सांगतली कान्हा राष्ट्रीय उद्यानाची ..त्यांच्या समोरून राजेशाही वाघ चालत येत होता आणि शेजारच्या गाडीतून ' ढोकळा खावानु? खाकरा आपजो ' चा कोलाहल चालू होता...सोनं सोडून चिंधीच्या मागे लागणं ते हेच ...असो, आपण आपलं सोनं शोधायचं  ....
Kaaravi ...queen of sahyadri....blossoms every seven years
see the magic of sun light....

मंगळवार, १० जानेवारी, २०१२

एक झकास रविवार...


Water Lilly....hmm thats why ppl name their gorgeous ones as Lilly
 

माझा आणि पक्ष्यांचा संबध फारसा नाहीच. कॉलेज मध्ये असताना वर्गातला जे डी जोशी मला कधीतरी " कावळा आहेस " असा टोमणा मारायचा. कांदिवलीत आल्यापासून माझ्या साठी गाडीवर शिटून ठेवणारे कावळे आणि रस्त्यावर भाविक लोकांनी टाकलेले सडके मक्याचे दाणे खाऊन   दिवस भर खिडकीत घुमत बसणारी कबुतरं अश्या पक्ष्यांच्या दोनच  जाती उरल्या आहेत. त्या मुळे बोरिवलीच्या संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानामध्ये पक्षिमित्र संघटनेने पक्षी निरीक्षण आयोजित केले आहे अशी माहिती अश्विनीच्या मैत्रिणीने,  दिपाली पेंडसेने  देताच मी रविवारचा कार्यक्रम ठरवून टाकला. दुसरेही  कारण होते ते म्हणजे नवी १८-२०० ची लेन्स आणि पक्ष्यांचे फोटो काढण्याचा सराव .

पावसाळ्यात मुंबई विद्यापीठाच्या बहिशाल विभागाने याच जंगलात पद भ्रमणाचा कार्यक्रम आयोजित केला होता. त्या मुळे या वेळीही बरेच लांब जंगलात जावे लागेल अशी अपेक्षा होती. सक्काळी साडे सात वाजता जवळपास शे दीडशे महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांबरोबर आम्ही १०-१५ जण आणि संघटनेचे उत्साही कार्यकर्ते जमलो. जमलेल्या क्राउड  मधेच पोरांचे 'bird watching' चालू झाल्याचे पाहून मलाही आमचे कॉलेज चे दिवस आठवले ..(हम्म.... गेले ते दिवस आणि उडाले ते पक्षी...)

छोटे छोटे समूह करून आम्ही पांगलो.  प्रवेश द्वारापासून अगदी शंभर मीटर अंतरावरच नदी काठी असलेल्या एक खुल्या जागी आम्ही थांबलो. सोबत असणारे मार्गदर्शक पक्ष्याच्या आवाजाचा अंदाज घेत आम्हाला झाडे दाखवू लागले. पक्षीनिरीक्षणाची सर्वात उत्तम वेळ सकाळची कारण या वेळी पक्ष्यांच्या हालचाली मंद असतात. पक्ष्यांचा वेध  घेणे मला तितके सोप्पे गेले नाही. पण आमच्या गटामध्ये तीन चार जण नेहेमीच पक्षीनिरीक्षण करणारे होते. त्यांना मात्र धडाधड पक्षी दिसत होते. एक तर सगळे पक्षी इतके लांब होते की माझी लेन्स तोकडी पडत होती. त्या मुळे पक्ष्यांचे फारसे स्पष्ट फोटो आले नाहीत.  त्यांची वैशिष्टे , वेगळेपण ओळखायचे तर बराच सराव हवा. एक बरे झाले की ३-४ जण सराईत पक्षी निरीक्षक असल्याने बाकीच्या लोकांना ते पक्षी दाखवत होते, त्यांची माहिती देत होते. " माहितगार " या शब्दाचा खरा अर्थ मला तिथेच ध्यानात आला. ज्यांच्या माहितीच्या धबधब्याने आपण गार पडतो तो माहितगार अशी मी नवी व्याख्या करून टाकली.

कोतवाल, भारद्वाज, मैना, साळुंख्या,   खंड्या (आता हा पक्षी माहिती नसल्यास तो 'किंगफिशर' चा कॅन पुढच्या वेळी नीट पहा ), पाण -कावळा , पाण-कोंबडी , इग्रेट,हळद्या  असे नेहमीचे आणि काही नाव माहित नसलेले पक्षी आणि माझ्या डोक्यावरून गेलेली अनेक  नावे..जवळपास वीसेक पक्षी आम्ही दोन तासात पाहिले. 'पागोडा' मुंग्यांनी झाडावर बनवलेली घरटी..होय होय चक्क घरटी, पाण  साप, खंड्याची मासेमारी सुद्धा पाहिली. आपल्यासाठी सगळे छोटे पक्षी म्हणजे चिमण्या. पण निरीक्षकांचे तसे नव्हते...त्याची शेपूट वर असेल तर नर, पोटावर ठिपका  असेल तर  जात वेगळी, साधं फोटो काढताना मी म्हणालो ' कमळ छान  उगवले आहे' , लगेच मला दुरुस्त केले...अहो ती वाटर लिली आहे कमळ नाही....पण असे बारकावे समजून घेताना मजा येते राव...नाही तर काय  सब घोडे बारा टके .

आम्ही बाहेर उद्यान उघडण्याची वाट बघत असताना एका आजोबांनी कशासाठी जमला आहात अशी चौकशी केली. "पक्षी निरीक्षण' असे ऐकताच ते म्हणाले 'आम्ही तर इथे अनेक वर्षे मॉर्निंग वॉक साठी येतो आहोत. आम्हाला तर कधी दिसले नाहीत. तुम्हाला कुठून दिसणार ? '. पण आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे आम्हाला प्रव्श्द्वारापासून जवळच, नेहेमीच्या डांबरी रस्त्यापासून फक्त २०-२५ फुट अंतरावर असणाऱ्या पायवाटे वरच  आम्हाला हा खजिना सापडला. मला इंदोर आठवले. आमच्या घर पासून जवळच एक शेतकी महाविद्यालय होते. तिथल्या कर्मचाऱ्यांच्या बंगल्याच्या  आवारात  एकावेळी दहा दहा मोर नाचताना दिसायचे. एकदा मी केलेले  शूटिंग सी डी मध्ये कॉपी करण्या साठी आमच्याच कॉलनी मध्ये दिले. तो माणूस हे सगळे शुटींग बघून चकित झाला. जेव्हा मी त्याला सांगितले की हे सगळे दृश्य इथून फक्त ५ मिनिटांच्या अंतरावर बघायला मिळते तेव्हा तो वेडाच व्हायचा बाकी होता. इतकी वर्षे तिथे राहून सुद्धा तो स्वर्गीय आनंदाला मुकला होता. पक्षी निरीक्षणाच्या प्रसंगाने एक सत्य पुनः अनुभवास आले...थोडी चाकोरीची वाट सोडली तर अनुपम सौंदर्य आणि अपरिमित आनंद तुमची वाट बघत असतो...

white breasted kingfisher

The guy in the corner is maintaining the boats...something rare


 <><>
<>
<><>
Could not resist to capture the reflection